वासंतीचं स्वप्न
भाग 1
वासंतीचं स्वप्न
वासंतीचा जन्म तिच्या आई-वडिलांच्या उतार वयातला. खरंतर अनावधानाने दिवस राहिले होते तिच्या आईला. त्यामुळे तिचा मोठा भाऊ तिच्याहून तसा बराच मोठा होता. वासंती जेमतेम सात आठ वर्षाची असतानाच तिच्या भावाचं लग्न झालं होतं. त्याच वेळी वडील रिटायर्ड झाले होते. वासंतीच्या आईने घरामागे हौसेने अनेक आंब्याची आणि नारळी पोफळीची कलमं अनेक वर्षे झटून लावली होती. आता वासंतीचे वडील त्या झाडांना येणारी फळं विकण्याचा व्यवसाय करायला लागले होते. त्यांचा प्रामाणिकपणा माहीत असल्याने आजूबाजूच्या अनेक लोकांनी त्यांची फळं देखील वासंतीच्या वडिलांवर सोपवायला सुरवात केली होती. त्यामुळे येणारी पेन्शन आणि हे उत्पन्न यात त्यांचं बरं चालत होतं. वासंतीचा भाऊ तसा आळशी होता. पण लग्न झाल्यानंतर बायकोच्या कटकटीमुळे त्याने घराच्या पुढच्या भागात एक जनरल स्टोर चालू केलं होतं. त्यातून येणार उत्पन्न मात्र तो घरात देत नव्हता. वासंती बारा वर्षांची असताना तिच्या भावाला पहिला मुलगा झाला आणि ती सोळा वर्षांची असताना दुसरा.
वासंती हुशार होती. शाळेत नेहेमी पहिला नंबर असायचा. तिला खूप शिकायचं होतं. खरं तर वासंतीच्या वडिलांची आर्थिक परिस्थिती आता इतकी नव्हती की ते तिला खूप काही शिकवू शकतील. पण वासंतीची आवड लक्षात घेऊन; त्यांनी तिला बारावी पर्यंत शिकवलं. बारावीनंतर कॉम्प्युटरचा एक कोर्स देखील तिने केला. त्यानंतर मात्र तिचं शिक्षण थांबलं; कारण तिचे दोन्ही भाचे शाळेत जायला लागले होते. वासंतीचे वडील त्यांना जमेल तसे पैसे त्यांच्या नातवंडांच्या शिक्षणासाठी देत होते. त्यामुळे वासंतीचं पुढचं शिक्षण आता त्यांना परवडणार नव्हतं.
वासंतीला लहानपणापासून वाचनाची आवड होती. मग तिने ती आवड जोपासायला सुरवात केली. गावामध्ये एक खूप चांगलं ग्रंथालय होतं; त्याचा वासंतीने पुरेपूर उपयोग केला. केवळ मराठी पुस्तकं, कादंबऱ्या, कथा एवढेच नाही; तर इंग्रजी मधल्या अनेक चांगल्या पुस्तकांचा तिने अक्षरशः फरशा पडला होता. तिची वाचनाची आवड बघून वाचनालय सांभाळणाऱ्या काकांनी मुद्दाम वेगवेगळ्या ठिकाणहून पुस्तकं मागवून वासंतीला वाचायला देण्याचा सपाटाच लावला होता. आता वासंतीचे दिवस छान जात होते. रोज सकाळी उठून आईला मदत करायची आणि नंतर ग्रंथालयात जाऊन बसायचं असा तिचा दिनक्रम झाला होता.
वासंती 19 वर्षाची झाली आणि तिच्या भावाने आणि वहिनीने तिच्या लग्नाचा घाट घातला. वासंतीच्या वहिनीच्या माहेरच्या गावातल्या एका सधन कुटुंबामध्ये वासंतीचं लग्न ठरवण्यात आलं. खरंतर वासंतीची एवढ्यात लग्न करायची इच्छा नव्हती; पण तिचं स्वतःचं मत कोणीच विचारलं नाही. वासंतीचे आई-वडीलही तसे वृद्ध झाले होते; त्यामुळे त्यांनी देखील काही बोलण्याचा प्रयत्न केला तरी त्यांच्या मुलाने ऐकलं नाही. बरं नाही म्हणावं; तर मुलांमध्ये वाईट काहीच नव्हतं. उत्तम इंजीनियरिंग शिकलेला होता. मुंबईला नोकरी होती. एक धाकटा भाऊ होता. तो देखील चांगला हुशार होता. गावाला त्यांचं छान घर होतं, शेती होती. मुलांचे वडील दोन वर्षांपूर्वी गेले होते. त्यामुळे वासंतीच्या आई-वडिलांना देखील वाटलं की आपल्या डोळ्यासमोर वासंतीचं लग्न करून द्यावं.
पण तिचं लग्न ठरलं आणि तीनच महिन्यात दुर्दैवाने एका लहानशा आजाराचं कारण होऊन तिचे वडील वारले. वडिलांच्या मृत्यूनंतर एका वर्षाच्या आत लग्न झालंच पाहिजे; असा आग्रह गुरुजींनी धरला त्यामुळे वासंतीची कुठलीही मतं विचारात न घेता तिचं लग्न करून दिलं गेलं. लग्न होऊन वासंती सासरी आली आणि दुसऱ्या दिवशीच्या सत्यनारायणाच्या पूजेनंतर तिचा नवरा सचिन लगेच मुंबईला निघून गेला. जाताना घराची सोय झाली की वासंतीला घेऊन जातो; असं तो म्हणाला. बिचारी वासंती पूर्ण गोंधळून गेली होती.
सचिन गेल्यानंतर वासंतीने स्वतःला घर कामामध्ये पूर्ण अडकवून घेतलं. फावल्या वेळात मात्र वासंती खूप खूप वाचायची. या नवीन गावात देखील ग्रंथालय होतच. तिची वाचनाची आवड लक्षात घेऊन तिचा दीर देखील तिला खूप पुस्तकं आणून द्यायला लागला. हळूहळू वासंती त्या घरात रुळायला लागली. तिची तिच्या दिराशी छान मैत्री देखील झाली. दोघे बसून अनेक विषयांवर बोलायचे. कधी कधी तर त्यांचे वाद देखील व्हायचे. वासंतीला ग्रंथालयामध्ये एक मैत्रीण भेटली होती. अनघा! अनघा तिच्यासारखीच लग्न होऊन इथे आली होती. अनघाचा नवरा गावाच काम करायचा. खरं तर अनघाला वाचनाची फारशी आवड नव्हती. पण घरातून बाहेर पडायचं हे कारण मस्त होतं; त्यामुळे ती अगदी रोज येऊन बसायची तिथे. तशीच मैत्री झाली होती वासंती आणि अनघाची. वासंतीची सासू देखील तशी चांगली होती. वासंती एरवी घरातली सगळी कामं मन लावून करायची. त्यामुळे त्यांची तिच्याबद्दल काहीच तक्रार नव्हती. त्या फारशा शिकलेल्या नसल्याने त्यांना वासंतीच्या वाचनाच्या नादाचं कौतुक होतं.
सचिन अधून मधून एखाद दिवसासाठी यायचा; पण लगेच मुंबईला निघून जायचा. तो आला की मात्र वासंतीने दुसरं काही केलेलं तिच्या सासूला चालत नसे. नवरा असला की बायकोने त्याच्या मर्जीनुसार वागावं हे त्या तिला सतत सांगत असत. वासंतीला सचिनचं हे कधीतरीच येणं आणि मग तिने सतत त्याची सेवा करणं काहीसं पटत नव्हतं; पण तिचं हे दुःख कुणाकडे सांगावं हे तिला कळत नव्हतं.
आई-वडिलांच्या आग्रहावरून एकदा सचिन तिला घेऊन मुंबईला गेला होता. सचिन अजून दोन मुलांसोबत एका फ्लॅटमध्ये राहात होता. तिथे गेल्यावर त्या सड्या मुलांनी घराची जी परिस्थिती केली होती ती बघून वासंतीला हसायलाच आलं. सगळे ऑफिसला गेल्यावर तिने घर छान आवरून ठेवलं आणि स्वतः खाली उतरून जाऊन सामान आणून त्यांच्यासाठी छान स्वयंपाक देखील केला. सचिन संध्याकाळी आला आणि घराचं बदललेलं रूप बघून खुष झाला. चविष्ट जेवण बघून त्याचे मित्र देखील खुश झाले. जेवण झाल्यावर वासंती स्वयंपाक घरात आवराआवर करत होती त्यावेळी सचिनच्या एका मित्राने त्याला म्हंटलं; "यार सचिन, वहिनीला इथेच घेऊन ये रे. बघ न एका दिवसात आपण उकिरड्यावरून घरात राहायला आल्यासारखं वाटतं आहे." वासंती आतून ते ऐकत होती. तिला सचिनच्या मित्राचं बोलणं ऐकून हसू आलं. इतक्यात सचिनचा आवाज तिला ऐकायला आला. काहीशा मोठ्या आवाजात सचिन म्हणाला; "साल्या माझी बायको आहे ती. मोलकरीण नाही. तिला मुंबईत आणीन तर माझं घर घेतलं की. तुला वाटतंय की ती छान जेवण बनवते; पण मला माहित आहे की ती त्याहूनही चांगलं खूप काही करू शकते." सचिनचं बोलणं आतून ऐकणाऱ्या वासंतीच्या डोळ्यात पाणी उभं राहिलं.
वासंतीचा पहिला सण आला आणि आईच्या आग्रहावरून तिचा भाऊ तिला घ्यायला आला. वासंती खूप खुश झाली आणि आनंदाने दोन दिवसासाठी माहेरी गेली. रात्र झाली; सगळं काही आवरून सगळे झोपायला गेले. वासंती तिच्या आईजवळ आडवी झाली.
वासंतीच्या पाठीवरून प्रेमाने हात फिरवत तिच्या आईने तिला विचारलं; "कसं चालू आहे बेटा?"
आईच्या त्या एका प्रश्नाने वासंतीचा बांध फुटला ती मुसमुसून रडायला लागली. आईला कळेना अचानक वासंतीला रडायला काय झालं. उठून बसत वासंतीचे डोकं तिने मांडीत घेतलं आणि तिचे डोळे पुसून तिला विचारलं; "बेटा काय झालं काही त्रास होतो आहे का? सचिन चांगलं नाही का? सासू बरोबर काही भांडण होतं का?" आईच्या प्रत्येक प्रश्नाला वासंती नाही नाही म्हणून मान हलवत होती. आईला कळेना असं काय झालं आहे की वासंती रडते आहे; पण बोलत नाही. पण मग तिला थोडं मोकळं होऊ दिलं आईने. रडण्याचा भर ओसरला आणि वासंती उठून बसली.
"आई, कसं सांगू ग? दुःख काहीच नाही. सगळे चांगले आहेत तिथे. पण तरीही मला सतत वाटत राहात की आयुष्याला काहीच अर्थ राहिला नाही आहे." वासंती म्हणाली.
तिच्या आईला वासंतीचं म्हणणं कळत नव्हतं.
"तुला नक्की काय म्हणायचं आहे बेटा? मला कळेल असं सांगशील का?" आई म्हणाली.
"आई.... सचिनने मला प्रॉमिस केलं आहे की मुंबईमध्ये घर मिळालं की लगेच तो मला नेईल. आई, अग आपल्याला वाटतं तितकं मुंबईमध्ये घर मिळणं सोपं नसतं. एकदा जाऊन आले मी सचिन सोबत. पण आत्ता तो त्याच्या दोन मित्रांसोबत राहातो. तिथे तर मी राहू शकत नाही; त्यामुळे एकाच दिवसात मी परत आले." वासंती म्हणाली.
"होतं ग असं पोरी." तिला थोपटत तिची आई म्हणाली.
"अग पण माझी याबद्दल तक्रारच नाही." वासंती म्हणाली.
"मग? सासुशी पटत नाही का? सासरे कसे आहेत? तुझा तो दिर??? तुला काही वावग वाटलं का वासंती? तसं असेल तर मोकळेपणी सांग मला." तिची आई काळजी भरल्या आवाजात म्हणाली.
"नाही ग आई. तसं काहीच नाही. सगळेच चांगले आहेत. म्हंटलं न मी." वासंती आता पूर्ण सावरली होती.
"अग पण मग आत्ता अशी रडायला का लागलीस?" आई आता पूर्ण गोंधळून गेली होती.
वासंती आईच्या डोळ्यात बघत म्हणाली; "सगळं चांगलं असूनही आई.... मला समाधानी वाटत नाही ग."
"पोरी, बाईचा जन्मच असा असतो ग. आपल्याला काय हवं आहे हे महत्वाचं नसतं हे लक्षात ठेव. आपला नवरा आणि त्याच्या घरचे यांच्या डोळ्यातलं समाधान; आपलं समाधान असतं." आई वासंतीच्या डोक्यावरून हात फिरवत म्हणाली.
"पण नवऱ्याला आणि त्याच्या घरच्यांना आनंदी ठेऊनही मी मला हवं ते करू शकते न आई." वासंतीने आईच्या कुशीत शिरत विचारलं.
आईने एक हलकासा उसासा सोडला आणि वासंतीला थोपटत म्हणाली; "हो बाळा. करू शकतेस न. फक्त ही तारेवारची कसरत सगळ्यांना जमतेच असं नाही ग" वासंतीने मान वर करून आईकडे बघितलं आणि विचारलं; "मी प्रयत्न करू? तू राहाशील सोबत?"
वासंतीला कुशीतून थोडं दूर करत तिच्या आईने तिच्या डोळ्यात बघितलं आणि म्हणाली; "वासंती, काही लढाया आपल्या आपण लढायच्या असतात. मी तुझ्या सोबत राहीन असं म्हंटलं तरी बेटा तू तिथे तुझ्या सासरी आणि मी इथे. त्यात आता तुझे बाबा नाहीत. लेकाच्या सोबत त्याची आश्रित म्हणून राहाते आहे; हे तुला माहीत नाही का?"
आईचं बोलणं ऐकून वासंती उठून बसली. आपलं दुःख बाजूला ठेवत ती आईला म्हणाली; "पण आई हे घर तुझं आहे.... मागची लहानशी बाग तू वाढवली आहेस. त्यातून जे उत्पन्न येतं त्यात तुझं भागूच शकतं न. मग तू कशी ग आश्रित?"
"तेच तर सांगते आहे बेटा, ही तारेवरची कसरत असते. सगळ्यांना जमतेच असं नाही; आणि न जमणाऱ्या समाजातली मी एक आहे ग." तिची आई दुसऱ्या कुशीवर वळत म्हणाली.
"पण आई...." वासंतीने बोलायचा प्रयत्न केला. पण तिच्या आईने डोळ्यावर पदर ओढून घेतला आणि म्हणाली; "झोप वासंती; उद्या तुझा दादा तुला सोडून येणार आहे. उठायला उशीर नको व्हायला."
वासंतीचे डोळे भरून आले. आडवी होत तिने डोळे मिटले.
वासंती दुसऱ्या दिवशी परत तिच्या सासरी आली. आईने दिलेली साडी ती सासूबाईंना दाखवत होती. लाल रंगाची जरीबुट्टीच्या साडीचं सासूबाई कौतुक करत होत्या. इतक्यात वासंतीचा दिर धावत आला.
"आई......... आई...... सचिन दादा..... आई...." नंदन हमसून हमसून रडत होता.
वासंती आणि तिची सासू काही न कळून उभ्या होत्या. वासंतीच्या सासूने नंदनला बसवलं; वासंती आतून त्याच्यासाठी पाणी घेऊन आली. आईने दिलेली लाल साडी अजूनही तिच्या खांद्यावर होती. तिच्याकडे बघून नंदन परत रडायला लागला.
"वहिनी....." काय बोलावं नंदनला सुचत नव्हतं.
"नंदन असं काय झालं आहे? का रडतो आहेस तू इतका? प्लीज काय ते सांग. माझा आणि आईंचा जीव आता टांगणीला लागला आहे." त्याच्या जवळ बसत त्याच्या हातावर हात ठेवत वासंती म्हणाली.
तिचा हात हातात घेत नंदन म्हणाला; "वहिनी, सचिन दादाचा अकॅसिडेंट झाला आहे. तो...." नंदन जे बोलला ते ऐकून वासंती एकदम दचकली आणि मागे सरली. मात्र तिच्या सासूने मोठ्याने एक हंबरडा फोडला आणि ती ओक्साबोक्शी रडायला लागली. वासंतीने तिच्याकडे एकदा बघितलं आणि परत नंदनकडे बघितलं.
क्रमशः
