तो (भाग १)
'कधी सावरणार ही त्या धक्यातून कोण जाणे? जागा बदलली तर किमान जुन्या आठवणींपासून तिची सुटका होईल अस वाटल होत मला. पण इथेसुद्धा तो शेजारच्या जोशी काकूंच्या व्हरांड्याला झोपाळा बघितल्या पासून ही अजूनच गप्प झाली आहे. बरं, हिला कितीवेळा सांगितलं त्या बाजूच्या खिडकीकडे फिरकूसुद्धा नकोस. तर मी असताना नाही जात. पण मी नसलो की त्याच खिडकीत जाऊन बसलेली असते बहुतेक. काल जोशी काका भेटले होते ते म्हणाले,'संध्या खिडकीत दिसली म्हणून हिने हाक मारली; पण तिने उत्तर नाही दिलं.' मी म्हंटल, 'तिच लक्ष नसेल हो काका.' तर म्हणाले, 'अरे लक्ष होतं. आमच्या व्हरांड्यातल्या झोपाळ्याकडेच बघत होती ती बहुतेक. पण बाजूला उभ्या असलेल्या हिच्याकडे बघायला तयार नाही.' यावर मी काय बोलणार? 'हो का? बोलतो तिच्याशी.' अस उत्तर देऊन निघालो. तरी बरं त्यांना सगळं सांगितलं आहे मी अगोदरच. त्यामुळे ते देखील समजुतीने घेतात. फार प्रश्न नाही विचारत मला.' अस म्हणून अशोकने फोन ठेवला आणि घराकडे निघाला.
अशोकला पब्लिक बूथ मधून बाहेर पडताना जोशी काकांनी बघितलं होतं. पण ते त्याला सामोरे नाही गेले. कारण आदल्या दिवशी त्यांनी जेव्हा संध्याचा उल्लेख केला तेव्हा अशोकचा अस्वस्थ झालेला चेहेरा त्यांच्या नजरेतून सुटला नव्हता. उगाच कशाला त्याच्या दुखऱ्या मनाला अजून त्रास द्यायचा म्हणून तो जाईपर्यंत ते आडोशाला थांबले आणि मग किराण्याचं सामान घ्यायला दुकानात गेले. भानूशेटने जोशी काकांना बघून शेजारची खुर्ची पुढे केली. कारण काका सामान घ्यायला आले की थोडावेळ बसून भानूशेट बरोबर चहा घेत आणि थोड्या गप्पा मारून मगच निघत. काकांनी सामानाची यादी दिली ती नोकराच्या हातात देत शेटजी म्हणाले,"काय काका? कसे आहात?" खुर्चीवर बसत काका म्हणाले,"चालल आहे शेटजी. आम्ही काय म्हातारी खोडं. जोवर आहोत तोवर आहोत. बर एक सांगा... हा आत्ता इथून गेला तो मुलगा नेहेमी येतो का हो फोन करायला?" शेटजी हातातलं पेन खाली ठेवत म्हणाले,"कोण ते अशोक साहेब का? हो काका. इथूनच फोन करत असतात. दर एक दोन दिवसांनी मुंबईला फोन लावतात. अगदी थोडावेळ बोलतात आणि पैसे चुकते करून निघतात. का हो?" "काही नाही हो शेटजी. अहो, तो आमच्या शेजारच्या घरात राहायला आला आहे. तो आणि त्याची बायको." काकांच बोलण एकून शेटजीना आश्चर्य वाटलं. म्हणाले,"अरे बायको पण आहे का अशोक साहेबांना? कधी बोलले नाहीत. मला तर वाटत होत की बायकोलाच फोन करायला येतात इथे. वहिनी पण नाही आल्या कधी इथे माझ्या दुकानावर काही सामान घ्यायला." त्यावर मान हलवत काका म्हणाले,"बिचारा! नुकताच त्याच्या घरात वाईट प्रसंग होऊन गेला आहे. त्याचा धक्का त्याच्या बायकोने खूपच घेतला आहे; अस म्हणत होता तो. ती बाहेर कुठे पडतच नाही हो. हा एकटाच सगळ बघतो." काकांच्या मनात आलं उगाच आपण कशाला त्या अशोकच्या वैयक्तिक आयुष्यातल्या गोष्टी इतरांशी बोलायच्या. म्हणून मग त्यांनी विषय बदलला. थोड्या वेळाने चहा पिऊन आणि यादीप्रमाणे सामान घेऊन ते त्यांच्या घरी जायला निघाले.
"संध्या.... ए संध्या..... मी आलो आहे. कुठे आहेस तू?" अशोकने किल्लीने दार उघडून घरात शिरताच संध्याला हळुवार आवाजात हाक मारली. अशोक डायनींग टेबलाजवळ गेला. टेबलावर थंडगार झालेला चहाचा कप तसाच होता. अशोकला वाटले त्याच्या हाकेमुळे संध्या तंद्रीतून जागी झाली. तिला बघून तो हसला आणि तिच्या जवळ बसत त्याने तिला बाजूला बसायची खुण केली. संध्या त्याच्या बाजूला बसली. अजूनही तिचा चेहेरा थंड भावनारहित होता. त्याने तिचा हात हातात घेतला आणि म्हणाला,"कशी आहेस ग बाबू? काय केलस दिवसभर? आज मला फारच उशीर झाला का?" संध्या त्याच्या कोणत्याही प्रश्नाला उत्तर न देता जमिनीकडे नजर खिळवून बसली होती. अशोकच्या मनात तुटल्यासारखं झाल.लं पण तरीही तो बोलत होता,"अग, मी निघतच होतो पण बॉसने अगदी निघताना एक रिपोर्ट मागितला. तसा तयारच होता; त्यामुळे प्रिंटआउट घेऊन त्याला दिली आणि निघालो. तरी उशीर व्हायचा तो झालाच." संध्या ऐकत होती की नव्हती हे देखील अशोकला कळत नव्हतं. तिच्याकडे बघत तो तसाच बसला. पण मग थोड्यावेळाने उठून म्हणाला,"चल मी चहा करतो. तू घेतेस का थोडासा?" तो उभा राहिला आणि संध्याने त्याच्याकडे नजर उचलून बघितलं. क्षणभर तिच्या डोळ्यात हरवलेले भाव तसेच राहिले; अस अशोकला वाटलं. तिच्या डोळ्यातली मूक सम्मती बघून अशोक हसला आणि म्हणाला,"बस तू. मी फ्रेश होतो आणि चहा घेऊन येतो दोघांचा." अस म्हणून आतल्या खोलीकडे वळला.
अशोक हात-पाय धुवून आत स्वयंपाकघरात गेला. त्याने दोघांसाठी चहा बनवला आणि संध्याला हाक मारली. त्याची हाक एकूण संध्या आत टेबलाजवळ येऊन बसली. तिचा अगोदरचा थंड झालेला चहाचा कप एका बाजूला करत अशोकने ताजा गरम चहा तिच्यासमोर ठेवला. काही न बोलता दोघांनी चहा घेतला. चहा आटपला तसा अशोक संध्याला म्हणाला,"अजून तसा अंधार नाही ग पडला. चल न जरा पाय मोकळे करून येऊ." संध्याने नकारार्थी मान हलवली; त्यावर अशोक तिचा हात हातात घेत म्हणाला,"अग राणी चल ना थोडा वेळ. फार कुठे नाही, जवळच जाऊ. ते शेजारचे जोशी काका आत्ता भेटले होते. ते विचारत होते तुझ्याबद्दल. चल न. तुझी ओळख करून देतो त्यांच्याशी आणि जोशी काकूंशी. आपण येऊन इतके दिवस झाले पण तू कोणालाही भेटलेली नाहीस. आज बाहेर पड जरा. नंतर हव तर फक्त खिचडी टाक. तशीही मला फारशी भूक नाही." अशोकला इतर कोणत्याही गोष्टीपेक्षा संध्याने घराबाहेर पडायला हवे होते. त्याला वाटले अजूनही ती नाहीच म्हणेल. पण जोशी काका-काकूंचा उल्लेख एकून संध्याची नजर थोडी बदलली असं अशोकला वाटलं. तिने अशोककडे क्षणभर बघितले आणि मग "बरं" म्हणून मान हलवून ती आतल्या खोलीत गेली.
संध्या लगेच बाहेर पडायला तयार झाली याचं अशोकला खूप आश्चर्य वाटलं. पण तो काहीच बोलला नाही. ती त्याच्याबरोबर येते आहे याचाच त्याला खूप आनंद झाला होता. संध्या पाच मिनिटात बाहेर आली. तिने कपडे बदलले होते. साधा पण बरा ड्रेस घातला होता आणि केस देखील विंचरले होते. ती दरवाज्याच्या दिशेने गेली तसा अशोक देखील निघाला. एकवार घरात मागे वळून बघून तो हलकसं हसला आणि बाहेर पडला.
दोघे घराच्या आवारातून बाहेर पडले आणि रस्त्याला लागले. जोशी काकांचं घर उजवीकडे होतं. अशोक जाणून बुजून डावीकडे वळला. तो जोशिकाकांच्या बाजूला न वळलेला बघून संध्याने नजर उचलून त्याच्याकडे प्रश्नार्थक नजरेने बघितलं. त्यावर तिचा हात हातात घेत तो म्हणाला,"किती दिवसांनी तू बाहेर पडायला तयार आली आहेस. चल न, थोडं चालत जाऊ. अगदी हाकेच्या अंतरावरच तर समुद्र आहे. तुला आवडतं न समुद्राच्या वाळूत बसायला?" संध्याने मान खाली घाताली. पण ती काहीच बोलली नाही. शांतपणे ती चालत राहिली अशोकबरोबर. दोघे समुद्राजवळ पोहोचले. तिने समुद्राकडे बघितलं आणि ती स्थब्द झाली. अशोकला त्याच्या हातातली तिच्या हाताची पकड घट्ट झालेली जाणवली. त्याने तिच्या हातावर थोपटले. एका बाजूला अजून काही लोक होते. बहुतेक सहज समुद्रावर फिरायला आलेले. उगाच त्यांच्यासमोर काही व्हायला नको म्हणून अशोक स्वस्थ उभा राहिला. पण तो डोळ्याच्या कोपऱ्यातून संध्याकडे बघत होता. थेट बघणं मात्र टाळत होता. ती शांत होती. काहीच बोलत नव्हती. दोघे तसेच समुद्रापासून लांब... जेमतेम वळूला पाय लागतील असे उभे होते काहीही न बोलता. थोड्या वेळाने ती मागे वळली; तसा तो तिच्याबरोबर मागे वळला. दोघे घरी आले. तिचा चेहेरा खूपच दमलेला वाटत होता. घरात येताच तिने सोफ्यावर तिच आंग झोकून दिलं. अशोक तिच्या बाजूला बसला आणि तिला थोपटलं. ती तशीच डोळे मिटून पडून राहिली.
"बाबू, दमलीस? थांब हं पाणी आणतो." तो म्हणाला आणि आत स्वयंपाकघरात गेला. स्वतः ग्लासभर पाणी प्यायला आणि संध्यासाठी म्हणून घेऊन आला. ती तशीच सोफ्यावर पडून होती. तिने एक हात डोळ्यांवर ठेवला होता आणि तिचा दुसरा हात तिच्या पोटावर होता. श्वासाबरोबर संथपणे वर-खाली होणाऱ्या तिच्या हातावरून अशोकच्या लक्षात आले की संध्याला झोप लागली आहे. मग त्याने तिला उठवले नाही. एकतर ती इथे आल्यापासून पहिल्यांदाच घराबाहेर पडायला तयार झाली होती. त्यात तो तिला समुद्रावर घेऊन गेला होता. ती बहुतेक म्हणूनच खूप दमली होती असं त्याला वाटलं. त्यामुळे तिला तसंच झोपू देऊन तो स्वयंपाकघराकडे वळला. त्याने शांतपणे आवाज होऊ न देता खिचडी टाकली. बाहेरच्या खोलीचा दिवा देखील लावला नाही. हळूच आपली bag स्वयंपाकघरात घेऊन गेला. खिचडी होईपर्यंत तो ऑफिसचं काम करत बसला. खिचडी झाली तशी परत एकदा त्याने बाहेर डोकावून बघितलं. संध्या अजूनही शांतपणे झोपलेली होती. त्याने एकदा खांदे उडवले आणि तिला जाग येणार नाही इतक्या हळुवारपणे स्वतःला खिचडी वाढून घेऊन खाऊन घेतलं. स्वयंपाकघर आवरून घेतलं. टेबलावर एक लहानशी चिठ्ठी ठेवली,'संध्याराणी, खिचडी तयार आहे. उठलीस की गरम करून खाऊन घे. मला माहित आहे तू मला उठवणार नाहीस. पण एकटं वाटलं तर जरूर हाक मार. अशु' चिट्टी पटकन दिसेल अशी ठेवून तो झोपायला गेला.
सकाळी अशोकला थोडी उशिराच जाग आली. त्याने घड्याळात बघितलं तर नऊ वाजायला आले होते. तो पटकन उठला. संध्या बहुतेक अंघोळीला गेली होती. त्याने पटकन स्वतःसाठी चहा करून घेतला आणि पटकन संपवला. तो आतल्या खोलीत गेला तर संध्या आरशापुढे उभं राहून तिचे ओले केस पुसत होती. तिचा नाजूक शेलाटा बांधा मोहक वाटत होता. अशोकला वाटलं आज दांडी मारावी ऑफिसला. पण मग बॉसचा चेहेरा डोळ्यासमोर आला आणि तो पटकन अंघोळीला पळाला. तो तयार होऊन बाहेरच्या खोलीत आला. संध्या बहुतेक त्याचा डबा करण्यात गुंतली होती. अशोकला मात्र खूपच उशीर झाला होता. त्यामुळे तिला हाक मारून तो डबा नको म्हणून सांगणार होता. तेवढ्यात त्याच लक्ष जोशी काकांच्या बाजूला उघडणाऱ्या खिडकीकडे गेलं. खिडकी उघडी होती आणि वाऱ्यामुळे खिडकीचा पडदा उडत होता. तो खिडकीजवळ गेला आणि हळूच पडद्याआडून त्याने जोशी काकांच्या घराकडे बघितलं. जोशी काकू झोपाळ्या जवळ उभं राहून खिडकीकडेच बघत होत्या असा अशोकला भास झाला. आपण दिसणार नाही याची काळजी घेत अशोकने पडदा सारून घेतला आणि संध्याला 'येतो ग राणी'; अस म्हणत घराचा दरवाजा ओढून घेऊन तो घाईघाईने घराबाहेर पडला.
खर तर ऑफिसला जाण्यासाठी अशोकला उजवीकडे वळायला हव होतं. पण त्याबाजूनी गेलो तर जोशी काका किंवा काकू हाक मारतील आणि गप्पा मारायला लागतील आणि अजून उशीर होईल असा विचार करून तो डावीकडे वळला आणि पटपट चालायला लागला.
***
जोशी काकूंनी काकांना हाक मारली. काका मागच्या अंगणात पारिजातकाची फुलं गोळा करत होते. त्यांना अलीकडे कमी ऐकायला यायचं. त्यात ते अनेकदा मुद्दामच ऐकण्याच यंत्र काढून खिशात ठेवत असत. त्यामुळे काकूंनी मारलेली हाक त्यांना ऐकू आली नाही. तशी वैतागत काकू मागच्या दारी गेल्या आणि जरा मोठ्याने म्हणाल्या,"अहो ऐकलत का?" काकांनी ऐकायचं यंत्र कानात अडकवत काकूंना विचारलं,"काही म्हणालीस का? मी यंत्र काढून ठेवलं होत." कपाळाला हात लावत काकू म्हणल्या,"हो अहो. मी म्हणत होते की त्या अशोकला एकदा संध्याला घेऊन जेवायला बोलावूया का? तो शेजारी येऊन महिना होऊन गेला; पण अजून त्याच्या बायकोची आणि माझी भेट झाली नाही." काकांनी एकदा काकूंकडे बघितलं आणि परत खाली बसून पारिजातक गोळा करत ते म्हणाले,"अग, अशोकने काय सांगितलं ते आठवतं आहे ना? मग काय घाई आहे तुला? तो म्हणाला आहे नं; आणेल तो संध्याला आपल्याला भेटवायला. मग थांब की तोवर." त्यावर खाली ओट्याच्या पायरीवर बसत काकू म्हणल्या,"माझी थांबायला हरकत नाही हो. पण काळजी वाटते त्या पोरीची. जागेत बदल झाला तर जुन्या गोष्टी विसरेल म्हणून हा तिला घेऊन आला तर खरा इकडे. पण दिवसभर हा ऑफिसमध्ये आणि ती बिचारी मुलगी घरात एकटी. बरं नाही वाटत."
काकूंचा अस्वस्थपणा बघून काका त्यांच्याजवळ जाऊन बसले आणि म्हणाले,"खरं आहे तुझं. पण तू कमी प्रयत्न केलेस का? दोन-तिन वेळा जाऊन आलीस ना तो ऑफिसला गेल्यावर त्यांच्या घरी. पण ती मुलगी दारच नाही उघडत तर तू आणि मी काय करणार? बरं! तिला हाक मारावी तर आपल्या बाजूची खिडकी कायम बंद असते. कधीतरी अशोकच काय तो दिसतो त्या खिडकीत." काकांच्या म्हणण्याला दुजोरा देत काकू म्हणल्या,"हो नं. काल माझ लक्ष गेलं तर नेमकी उघडी होती खिडकी. कोणीतरी पडद्याच्या आडून इथे बघतं आहे अस वाटलं. बहुतेक तिच असेल; अशोकची संध्या! म्हणून तिला हाक देखील मारली मी. पण उत्तर काही आलं नाही तिच्याकडून." काका होकारार्थी मान हलवत काकूंना म्हणाले,"हो. काल अशोक ऑफिस वरून येत असताना भेटला तेव्हा मी त्याला म्हंटल की तुझी संध्या खिडकीत होती आणि काकूने हाक मारली म्हणून. पण तिने उत्तर दिलं नाही." त्यावर कपाळाला आठ्या घालत काकू म्हणल्या,"अरेच्या! कधी भेटला अशोक तुम्हाला? बरं ते जाऊ दे. काय म्हणाला तो त्यावर?" उठून घरात जात काका म्हणाले," काय म्हणणार तो बिचारा? म्हणाला बोलतो तिच्याशी. आणि गेला." काकांच्या मागोमाग उठत काकू म्हणल्या,"खरच ग बाई बिचारा. अजून काय? तरी सगळं निभावून नेतो आहे हो!"
काकूंकडे कामाला येणारी काशी आज थोडी उशिरा आली. काका जेवण आटोपून वामकुक्षी घेत पडले होते. काकू स्वयंपाकघरातलं आवरून काशीचीच वाट बघत झोपाळ्यावर बसल्या होत्या. अधून मधून त्या वळून अशोकच्या घराच्या खिडकीकडे वळून बघत होत्या. आज खिडकीचा पडदा नीट सारलेला होता. पण तरीही त्याच्या आडून अशोकची संध्या आपल्याकडे बघते आहे की काय अस काकूंना वाटत होत. काशी फाटक उघडून आत आली तशी काकू झोपाळ्यावरून उठत तिला म्हणल्या,"का ग काशे इतका उशीर केलास आज? कधीची वाट बघते आहे तुझी. पार दामले आहे. कधी एकदा आडवी होते असं झालं आहे." त्यावर भराभर भांडी उचलून मागल्या दारी जात काशी म्हणाली,"काकू नवीन काम धरलं हाय नव्ह.तित थोडा येळ झाला. तुमी पडायचंत की. म्या आवरून जाताना हाक दिली असती." तिच्या मागे जात काकूंनी तिला विचारलं,"नवं काम कुठे धरलंस ग बाई? हे शेजारच्या घरी की काय?" त्यावर तोंड वाकड करत काशी म्हणाली,"न्हाई... पार पलीकडच्या अंगाला हाय. कोनी हापिसर आलाय त्येच्या बायकून बोलावलं हुत. काकू, तुमी म्हनला म्हनून म्या शेजारच्या सायबास्नी दोन येळा जाऊन इच्चारलं कामाला येऊ का? तर त्ये म्हन्ल नकू. माझं म्या करीन. चार खनाच तर घर हाय." काशीने बोलता बोलता भांडी घासायला सुरवात केली होती.
एक स्टूल ओढून घेऊन तिच्या जवळ बसत काकूंनी तिला विचरलं,"घरी गेली होतीस नं दोन वेळा?" भांडी घासण्यात मग्न काशीने काकूंकडे न बघताच उत्तर दिल,"व्हय काकू." आवाज खाली आणत काकूंनी काशीला विचारलं,"त्या अशोकच्या बायकोला बघितलस का ग तू? कशी दिसते ती?" हातातलं काम थांबवून काशीने क्षणभर विचार केला आणि मग परत कामाला सुरवात करत म्हणाली,"म्या न्हाई बघितली तिला. ती आतमंदी हुती बहुत्येक. भाऊ आत जाऊन बोलून आले जनु. काय बाय आवाज आलं बोलल्याच भाईर मला. पन मंग भाईर यिऊन म्हन्ले तू नग येउस. आमी दोघच्या दोघ हाउत तर आमचं आमी करू. तर म्या म्हन्ल जोशी काका आन काकूबी दोघच हाईत. तरी म्याच करती सार काम. त भाऊ म्हन्ल आमी तरणी लोकं हाओत. मंग म्या काय सांगनार? म्या बरं म्हन्ल. आन निघाली. तस दुसऱ्यांदा म्या जानारच न्हवती. पन तुमी म्ह्न्लासा की ती आजारी बाईमानुस हाय म्हनून मुद्दाम भाऊ नसतांना ग्येली. म्हन्ल थ्येट त्या बाईंशी बोलीन. किती येळ दार वाजवत हुती म्या. आतून गानी लावल्याचा आवाज येत हुता. पन बाईनी दार न्हाई उघडलं." काशीच बोलणं एकून काकू विचारात पडल्या. त्यांना विचरात पडलेलं बघून काशी म्हणाली,"काकू परत नगा हो जायला सांगू. म्या न्हाई जायची. हाईत ती कामं बरा पैका द्येतात मला. उगा कोनाच्या माग काम द्या म्हनून लागायला मला न्हाई आवडत." त्यावर तिच्याकडे एकवार बघून काकू तिथून उठल्या आणि आत जाऊन पडल्या.
क्रमशः
