अनाहत सत्य (भाग 12)

 अनाहत सत्य

भाग 12

नैनाने बोलणं बंद केलं पण संस्कृतीचा मेंदू मात्र विचार करायला लागला. "सामंतच्या मनात काय होतं ते बोलत होता का शेषा?" या नैनाच्या प्रश्नामागे काय अर्थ असेल? कोण सामंत? शेषाला का माहीत असेल त्याच्या मनात काय आहे? संस्कृती विचारांमध्ये गाढली होती. तिचे डोळे बंद होते; पण झोप नव्हती लागली तिला.... आणि अचानक तिला जाणवलं की नैना उठली आहे. संस्कृतीने डोळे किलकिले करून बघितलं. खोलीत अंधार होता; खिडकीमधून रस्त्यावरच्या दिव्याचा जो काही हलकासा उजेड येत होता तेवढाच काय तो उजेड. त्यामुळे संस्कृतीला नैनाचा चेहेरा दिसत नव्हता; साहजिक होतं की नैनाला देखील संस्कृती जागी आहे हे कळणार नव्हतं. तरीही संस्कृतीला जाणवलं की नैना पलंगावर उठून बसून संस्कृतीच्याच दिशेने बघत होती. तिचं ते अत्यंत स्थिर बसून संस्कृतीकडे बघणं संस्कृतीला अस्वस्थ करत होतं. पण तरीही कोणतीही हालचाल न करता संस्कृती तशीच पडून राहिली. असाच काही वेळ गेला आणि नैना पलंगावरून खाली उतरली. अजिबात आवाज होऊ न देता नैना हलकेच खोलीबाहेर गेली. नैनाचं हे असं अचानक खोली बाहेर जाणं संस्कृतीला खटकलं. त्यामुळे थोडा वेळ जाऊ देऊन संस्कृती देखील उठली आणि अगदीच हलकी पावलं टाकत तिने देखील दरवाजा गाठला आणि हळूच उघडून तिने बाहेर डोकावून बघितलं.

त्यांची खोली दुसऱ्या मजल्यावर होती... त्यामुळे व्हरांड्याच्या एका बाजूला पायऱ्या आणि दुसऱ्या बाजूला आवाराच्या मागच्या बाजूला उघडणारी खिडकी होती. संस्कृतीला दिसलं की नैना व्हरांड्याच्या एका टोकाला जाऊन उभी होती; जिथे खिडकी होती! नैना खाली उतरलेली नाही हे बघून संस्कृतीला आश्चर्य वाटलं आणि त्याहूनही मोठा धक्का बसला तिला खिडकीच्या बाजूला बघून. नैनाने खिडकी उघडली होती आणि ती खिडकी बाहेर बघत होती. मागून बघत असूनही संस्कृतीला लक्षात आलं की नैना खिडकीच्या बाहेर बघत होती.... पण खाली नाही तर वर! आता मात्र संस्कृतीला सगळंच विचित्र वाटायला लागलं. तिची उत्सुकता पराकोटीची ताणली गेली. पायांचा आवाज होऊ न देता ती नैनाच्या मागे जाऊन उभी राहिली.

नैनाने तिचे दोन्ही हात खिडकी बाहेर पसरले होते. ती वर आकाशाच्या दिशेने बघत काहीतरी पुटपुटत होती. संस्कृती नकळत अजून थोडी पुढे सरकली; तिला समजून घ्यायचं होतं नैना नक्की काय बोलते आहे.... आणि कोणाशी?

"होय! विचारलं मी गोविंद काय म्हणाला. पण ती म्हणाली; तो काहीच म्हणाला नाही. याचा अर्थ त्याला अजूनही काही माहीत नाही. अहं! मला खात्री आहे तोच आहे... गोविंद! नाही.... अपाला अजूनही...." आणि अचानक बोलणं थांबवून नैना गर्रकन मागे फिरली. तिचं असं मागे फिरणं संस्कृतीला अगदीच अनपेक्षित होतं. ती अगदीच बेसावध होती. संस्कृतीने नैनाकडे बघितलं. नैनाचे डोळे आग ओकत होते.

"तू इथे काय करते आहेस?" नैनाने संस्कृतीला प्रश्न केला. नैनाचा आवाज अगदीच वेगळा वाटला संस्कृतीला.

पण एकदम स्वतःला सावरून घेत संस्कृती म्हणाली; "मी? मी तुझ्या मागे आले. मला जाग आली तर तू नव्हतीस तुझ्या पलंगावर. अचानक कुठे गेलीस ते बघायला मी खोलीबाहेर डोकावले तर तू पॅसेजच्या या टोकाला दिसलीस. इथे खिडकीकडे काय करते आहेस याचं आश्चर्य वाटलं म्हणून आले इथे. तूच सांग तू काय करते आहेस इथे? ही तर हॉस्टेलची मागची बाजू आहे. कोण आहे बाहेर नैना? कोणाशी बोलते आहेस तू? ते ही वर बघत!"

संस्कृतीचं बोलणं ऐकून नैना एकदम स्तब्ध झाली. तिने संस्कृतीकडे स्थिर नजरेने बघितलं आणि तिला कोणतेही उत्तर न देता चालू पडली. संस्कृती देखील तिच्या सोबत निघाली. नैना खोलीमध्ये शिरली आणि स्वतःच्या पलंगावर जाऊन आडवी झाली. तिने संस्कृतीकडे पाठ केली होती; त्यामुळे तिच्या सोबत खोलीत येताना 'खिडकीबाहेर कोणाशी बोलत होतीस?' हा प्रश्न नक्की विचारायचा असं जरी संस्कृतीने ठरवलं होतं तरी तिला काहीच बोलता आलं नाही.

संस्कृती काही वेळ तिच्या पलंगावर बसून राहिली. पण नैनाने कोणतीही हालचाल केली नाही. शेवटी संस्कृती आडवी झाली आणि थोड्या वेळाने तिला झोप लागली.

सकाळी संस्कृती जागी झाली आणि तिची नजर नैनाच्या पलंगाकडे गेली. नैना पलंगावर नव्हती. संस्कृतीला ते काहीसं अपेक्षितच होतं. तिने उठून पटापट आवरलं आणि ती गोविंदला भेटायचं ठरवून होस्टेलच्या बाहेर आली. तिची नजर गेटकडे गेली आणि तिला एकदम आश्चर्य वाटलं. गेटजवळ गोविंद, जस्सी आणि शेषा उभे होते.

"कमाल आहे! सकाळी सकाळी इथे काय करता आहात तुम्ही?" त्यांच्या दिशेने चालत येत संस्कृती म्हणाली.

"चल! काहीतरी खूप महत्वाचं सांगायचं आहे तुला." गोविंद तिच्या प्रश्नाकडे दुर्लक्ष करत म्हणाला. तिला त्याच्या घाईचं एकदम आश्चर्य वाटलं. तिने जस्सीकडे बघत भुवया उडवत काय म्हणून विचारलं. जस्सीचा चेहेरा देखील चांगलाच गंभीर होता. त्याने डोळ्यांनीचं तिला 'चल' अशी खूण केली. चौघेही एकत्र चालायला लागले.

इडली, मेदूवडा आणि फिल्टर कॉफी अशी ऑर्डर देऊन संस्कृतीने प्रश्नार्थक नजरेने गोविंदकडे बघितलं.

"You got to know this!" गोविंद म्हणाला.

"I know. But for that u need to tell me your 'this'!" संस्कृती गंभीर चेहऱ्याने पण मिश्किल आवाजात म्हणाली.

"जोक नाही संस्कृती." गोविंद म्हणाला.

मग मात्र संस्कृतीने चेहेरा अगदीच गंभीर करत शांतपणे काय म्हणून मान हलवली.

"जस्सीच्या काकांचा काल रात्री उशिरा मला फोन होता." गोविंद म्हणाला आणि संस्कृती सावरून बसली.

"काय म्हणाले ते गोविंद? इतकं सिरीयस का झाला आहेस तू.... in fact तुम्ही तिघेही?" संस्कृतीने विचारलं.

"संस्कृती;" जस्सी एकदा गोविंदकडे बघून बोलायला लागला. "काकांनी घरी पोहोचल्या पोहोचल्या काही जुने ग्रंथ, वेद चाळून बघितले. ते म्हणाले तो श्लोक त्यांना खूपच अस्वस्थ करत होता. कारण जरी त्या श्लोकाची भाषा प्राकृत असली तरी त्यात खूप गहन अर्थ आहे असं त्यांना सारखं वाटत होतं. त्यामुळे न राहवून त्यांनी त्या श्लोकाची भाषा शोधण्या अगोदर त्या श्लोकासंदर्भात इतर काही रेफरन्स मिळतात का ते बघितलं. बराच वेळ काही मिळालं नाही; म्हणून मग त्यांनी मूळ प्रश्नाला; म्हणजे श्लोकामध्ये वापरलेली प्राकृत भाषा नक्की कोणत्या ठिकाणची आहे; ते शोधायला घेतलं. ते मात्र त्यांना पटकन मिळालं. अग, या प्राकृत भाषेला महाराष्ट्री म्हणतात. हिचा वापर महाराष्ट्रात साधारण इसवीसन 757 मध्ये होत असे. लिखित स्वरूपात फार नाही मिळत ही भाषा. पण तात्कालीन हिंदू, बौद्ध आणि जैन संतांनी प्रयत्नपूर्वक थोडसं स्क्रिप्ट तयार केलं होतं. त्याचाच वापर करून हा श्लोक लिहिला आहे. ही महाराष्ट्री भाषा राष्ट्रकूट घराण्यातील राजांनी - विशेषतः कृष्ण राष्ट्रकूट पहिला याने - वेरूळ लेण्यांमधलं शंकर मंदिर बांधायला घेतलं त्यावेळी वापरली आहे. त्या लेण्यांमधल्या एका लेण्यांमध्ये कृष्ण राष्टक्त पहिला याच्या चुलत्याच्या; तो स्वतः राजगाडीवर असतानाचा; काळातील एक शिलालेख देखील आहे."

संस्कृती शांतपणे जस्सी जे सांगत होता ते ऐकत होती. जस्सी बोलायचा थांबला आणि तिने परत एकदा प्रश्नार्थक नजरेने त्याच्याकडे बघितलं. तिघेही तिच्याकडे बघत होते; पण बोलत कोणीच नव्हतं. त्यामुळे तिला काहीच कळेना.

"जस्सी, महाराष्ट्री प्राकृत भाषा राष्टकुट राजाच्या काळात; विशेषतः वेरूळ लेणी बांधली गेली त्यावेळी; म्हणजे इसविसन 757 या काळात बोलली आणि लिहिली जात होती. कळलं मला! पण यामध्ये इतकं गंभीर होण्यासारखं काय आहे?" संस्कृतीने काहीसं वैतागत विचारलं.

"संस्कृती, गंभीर होण्यासारखा विषय पुढे आहे." गोविंद म्हणाला.

"आणि तो काय ते मला सांगाल का कोणी? नमनाला घडाभर तेल झालं आहे ओतून...." संस्कृतीने शांत आवाजात म्हंटलं.

"काकांना एकदा लिंक लागल्या नंतर त्यांनी श्लोकाचा गाभा शोधायला सुरवात केली." जस्सी म्हणाला.

"बरं मग?" अजूनही संस्कृतीला कळत नव्हतं की ते तिघे इतके सिरीयस का आहेत.

"संस्कृती, तुला आठवतं काका म्हणाले होते; त्या 'स्व' ची काहीतरी निर्मिती करण्याची इच्छा आहे आणि ती कोणीतरी पूर्ण करतं आहे. पण पुढच्या संपूर्ण श्लोकामध्ये त्या इच्छा पूर्ण करणाऱ्यांचा उल्लेख नाही. त्या नरेशाला त्याच्या आप्तांकडून धोका झाला आहे; आणि तरीही त्याने त्याच्या जवळच्यांवर विश्वास ठेवणे आवश्यक आहे." गोविंद म्हणाला. "हो! आठवतं. मग? त्याचं काय?" संस्कृतीने विचारलं. "काका म्हणाले होते; त्या नरेषाच्या इच्छेप्रमाणे निर्मिती करणारे ते कोण हे जास्त महत्वाचं आहे. ते असं का म्हणाले होते ते आपल्याला कळलं नव्हतं. पण काकांच्या मनात तो प्रश्न सतत घोळत होता. त्यामुळे एकदा ती भाषा कुठली आणि कोणत्या काळातली हे कळल्यावर काकांनी त्या श्लोकाचा अर्थ अजून समजून घेण्याचा प्रयत्न केला. आणि...." गोविंद बोलायचा थांबला.

आता मात्र संस्कृती वैतागायला लागली. "गोविंद, हा सस्पेन्स संपव बघू. काय आहे ते पटकन सांग." तिच्या आवाजतला अस्वस्थ वैतागलेपणा गोविंदला जाणवला. पण तरीही तो शांत होता.

"संस्कृती, काकांना काहीतरी मिळालं... अर्थ लागला.... आणि त्यांनी रात्री खूप उशिरा; खरं तर अगदी पाहाटे; मला फोन केला. त्यांनी मला जे सांगितलं ते जर नीट विचार केला तर खूपच महत्वाचं आहे. काकांनी अगोदर मला माझा अनुभव परत एकदा सांगायला सांगितलं. मी त्यांना सगळं अगदी नीट आठवून परत एकदा सांगितलं. 'तू त्या गुहेतून बाहेर पडल्या नंतर परत तुला ती गुहा परत सापडली नाही न?' काकांनी विचारलं. त्यावेळी मी त्यांना सांगितलं की तिथले फॉरेस्ट ऑफिसर म्हणाले तिथे अशी कोणतीही गुहाच नाही. त्यानंतर काही वेळ काका काहीच बोलत नव्हते. मला काही कळेना... आणि मग अचानक काका बोलले.... गोविंद; हा श्लोक तुझ्यासाठी लिहिला गेला आहे. फक्त तुझ्याचसाठी! मला काहीच कळेना; काका अचानक असं काय म्हणत होते. असेच काही क्षण शांततेत गेले आणि काकांनी मला सांगितलं; 'गोविंद मला वाटतं तू एकदा वेरूळ लेण्यांना भेट देऊन ये.' मला कळेना काका असं का म्हणत होते. मी त्यांना कारण विचारलं. त्यावर ते जे म्हणाले त्यामुळे मी एकदम गंभीर झालो... कधी एकदा सहा वाजतात आणि बाहेर पडून तुम्हाला गाठतो असं झालं मला." गोविंद म्हणाला.

"काय म्हणाले काका?" संस्कृतीने विचारलं. तिला एव्हाना लक्षात आलं होतं की जस्सी आणि शेषाला गोविंदने सगळं सांगितलं आहे. त्यामुळे ती त्यांच्याकडे बघत देखील नव्हती.

"संस्कृती, काका म्हणाले.... तो श्लोक केवळ माझ्यासाठीच लिहिला गेला होता; म्हणूनच तो केवळ मला दिसला. म्हणूनच तो मी तुम्हाला दाखवण्याचा प्रयत्न केला. पण तो यशस्वी झाला नाही. त्याहूनही महत्वाचं म्हणजे त्यांच्या मनातला प्रश्न.... त्या नरेषाच्या इच्छेप्रमाणे निर्मिती करणारे ते कोण हे जास्त महत्वाचं आहे! कारण.... तो श्लोक जरी महाराष्ट्री प्राकृत भाषेत लिहिला असला तरी तो कोणा समकालीन व्यक्तीने लिहिलेला नाही. तो श्लोक नरेषाच्या इच्छेप्रमाणे निर्मिती करणाऱ्या त्या ज्या कोणी शक्ती होत्या... त्यांनी लिहिला होता; नरेषासाठी." गोविंद बोलायचा थांबला आणि संस्कृती अवाक होऊन त्याच्याकडे बघायला लागली.

"तू काय बोलतो आहेस ते तुला कळतं आहे का गोविंद? तू अगोदर म्हणालास की काकांनी तुला सांगितलं की तो श्लोक केवळ तुझ्यासाठीच लिहिला गेला होता.... आणि मग ते म्हणाले की तो श्लोक वेरूळ लेणी बनवणाऱ्या व्यक्तींनी..... सॉरी शक्तींनी..... लिहिला आहे..... आणि.... आणि म्हणून तू वेरूळ लेण्यांना जाऊन भेट देऊन आलं पाहिजेस! काय मूर्खपणा आहे हा सगळा?" संस्कृती म्हणाली आणि त्याक्षणी शेषाने मोठा निश्वास सोडला. सगळेच त्याच्याकडे बघायला लागले. तसा तो म्हणाला; "यार, जस्सी, राग मानू नकोस... पण गोविंदने सकाळी आपल्याला हे सगळं संगीतल्यापासून मला हे सगळं म्हणजे काहीतरी तथाकथित मूर्खपणा वाटत होता. पण मी असं म्हंटलं असतं तर तुम्ही सगळे वैतागला असतात. म्हणून मी गप होतो. पण आता संस्कृतीला देखील तसंच वाटतं आहे हे ऐकून बरं वाटलं. हे बघ; तुझे काका खरंच ग्रेट आहेत. त्यांनी एका क्षणाची उसंत न घेता त्या श्लोकाची भाषा; तिचा वापर असलेला भाग शोधला. पण हा श्लोक केवळ गोविंदसाठीच बनला होता हे त्यांना कसं कळलं? त्याहूनही मोठी गोष्ट.... यार वेरूळ लेणी बनवणाऱ्या लोकांनी आसामच्या खोऱ्यात जाऊन एका गुहेमधल्या वाहत्या पाण्याच्या तलावाच्या भिंतीवर हा श्लोक का लिहिला? अगदीच अशक्य आणि अतर्क्य आहे यार हे. यार, त्या श्लोकाचा अर्थ आणि त्याची भाषा शोधण्याच्या नादात तुम्ही हे तर नाही न विसरलात की आपल्याला मुळात तो श्लोक आसामच्या खोऱ्यात एका गुहेत दिसला होता.... I mean.... फक्त गोविंदला दिसला होता."

"शेषा, मला माहीत आहे की तो श्लोक आसामच्या खोऱ्यात एका गुहेत मला दिसला होता. ऐका सगळे.... काकांनी मला सांगितलेली माहिती! भाषेचा शोध लागला तरी काकांचं समाधान झालं नव्हतं. त्यामुळे त्यांनी परत एकदा आपण सांगितलेली माहिती आठवली. त्यावेळी आसाम मधल्या एका गुहेत हा श्लोक केवळ मला दिसला हे सांगितलेलं त्यांना आठवलं. त्यावरून त्यांनी भारतीय इतिहासातील वेगवेगळ्या काळांच्या संदर्भातली आसांमधली माहिती वाचायला सुरवात केली. एक एक करत ते मागच्या कालांचे वाचन करत होते. पुराण काळ, महाभारत काळ, रामायण काळ, उपनिषद काळ, ब्राम्हण ग्रंथ काळ आणि वैदिक काळ. प्रत्येक काळामध्ये आसाम खोऱ्याचे संदर्भ आहेत. विशेषतः उपनिषद, रामायण आणि महाभारत काळात तर आहेतच. त्याकाळात तिथे एक सुबक मंदिर बांधण्यात आल्याचा उल्लेख आहे. जगद् द्वार असा काहीसा उल्लेख आहे त्या मंदिराचा. त्यानंतर त्यांनी अलीकडच्या काळात त्या मंदिराचा उल्लेख कुठे आहे का बघितलं. त्यावेळी आसाम खोऱ्यात एक मंदिर आहे; जे नरभक्षक मनुष्यवस्तीमध्ये आहे; अशी माहिती त्यांना मिळाली. या मंदिराजवळ कोणीही जाऊ शकत नाही. जर गेलं तर ती व्यक्ती एकतर नाहीशी होते किंवा तिला वेड लागतं अशी माहिती त्यांना मिळाली."

"या सगळ्या माहितीचा श्लोकाशी काय संबंध गोविंद?" शेषाने अत्यंत थंड आवाजात प्रश्न केला.

"शेषा.... मी ज्या गुहेत होतो ती गुहा त्या मंदिराच्या आजूबाजूलाच असावी असा काकांचा अंदाज आहे. याचा अर्थ ते मंदिर ज्या कोणी बांधलं त्यांनी तो श्लोक लिहिला आणि.... त्यांनीच वेरूळ लेणी साकारली असा देखील होऊ शकतो; असा काकांचा अंदाज आहे." गोविंद म्हणाला.

"अरे गोविंद, किती काहीही सांगतो आहेस तू. यार, मला जस्सीच्या काकांबद्दल आदर आहे. प्लीज तुम्ही कोणी गैरसमज करून घेऊ नका. पण यार हे किती व्हेग आणि अनबिलिव्हेंबल आहे यार." शेषा वैतागत म्हणाला.

"हो हे खूपच व्हेग आणि अनबिलिव्हेंबल आहे; पण तरीही माझा विश्वास बसला आहे. गोविंद! मी येणार आहे तुझ्या सोबत औरंगाबादला. बोल कधी जायचं?" संस्कृती अत्यंत गंभीर आवाजात म्हणाली.


'संस्कृती....???" शेषाला काय बोलावं कळेना.

"शेषा, कदाचित तुला आणि जस्सीला हा सगळा मूर्खपणा वाटत असेल. पण मला नाही वाटत. हो! मीच काही मिनिटांपूर्वी म्हंटलं हे मान्य आहे मला. तरीही.... मला माहीत आहे गोविंद नक्की जाणार आहे औरंगाबादला आणि मी देखील जाणार आहे त्याच्या सोबत. का विचारू नका. मला जायचं आहे. बरं! जाता जाता तुमच्या अतर्क्य घटनांच्या लिस्टमध्ये अजून एक घटना ऍड करा...." असं म्हणून संस्कृतीने आदल्या रात्री नैना आणि तिच्यामध्ये झालेलं बोलणं आणि त्यानंतर नैनाचं वागणं त्या तिघांना सांगितलं.

"अबे ये तो और भी कॉम्प्लिकेटेड होता जा रहा है यार।" शेषा परत एकदा वैतागत म्हणाला.

इतकावेळ सगळं शांतपणे ऐकणारा जस्सी मात्र एकदम ताठ बसत म्हणाला; "गोविंद, संस्कृती मी पण येणार तुमच्या सोबत औरंगाबादला. मला वाटतं तिथे काहीतरी नक्की आहे. शेषा... हे कॉम्प्लिकेटेड आहे; अतर्क्य आहे; कदाचित सगळं एकदम खोटं देखील आहे.... पण तरीही मी जाणार गोविंद सोबत. का माहीत आहे? कारण त्या श्लोकामध्ये म्हंटलं आहे की; तुझ्या जवळच्या लोकांची सोबत तुझ्या बरोबर असेल तर तुझे आयुष्य बदलून जाईल. पण जर काही कारणाने ही तुझ्या जवळच्या लोकांची सोबत तुला नाही लाभली; तर सगळंच अर्थहीन होईल. त्यामुळे त्यांचा विश्वास तुला कायम समजून घ्यावा लागेल. आपण तिघे आणि काका सोडले तर या श्लोकाबद्दल माहीत असणारं कोणी नाही. काकांना आपण मदत म्हणून हा श्लोक सांगितला. म्हणजे काकांचा गोविंदशी तसा डायरेक्ट संबंध नाही. याचा अर्थ सध्या आपण तिघेच गोविंदच्या जवळचे आहोत; आणि म्हणून आपण त्याची साथ दिली पाहिजे. अर्थात हे माझं मत आहे. तुला जर यायचं नसेल तर नको येऊस."

"बस् क्या यार? इतना ही गिनते हो ना मुझे? साला.... मला हे सगळं पटत नाहीय हे खरं आहे. पण तरीही मी येणार. तुमच्या सोबत म्हणून. यार, त्या निमित्ताने वेरूळ लेणी बघून घेईन. बाकी तुम्ही शोधा त्या श्लोकाचाअर्थ जो शोधायचा आहे तो." शेषा म्हणाला आणि चौघेही हसले.

"बरं! कधी निघुया?" संस्कृतीने विचारलं.

"शुभस्य शीघ्रम्!" हसत हसत गोविंद म्हणाला. "मी बाबांच्या बुकिंग ऑफिसरला सांगून आपली विमानाची तिकिटं आणि हॉटेलचं बुकिंग करून घेतो. उद्याच निघू. किती वाजताचं विमान असेल ते आज संध्याकाळपर्यंत कळेल. काय?"

यावर सगळेच हसले आणि कॉफीचा शेवटचा घोट घेऊन उठले.

ही चौकडी बाहेर पडली आणि आपापल्या दिशांना पांगली. पण त्या कोणाच्याही लक्षात आलं नव्हतं की ते सगळे गप्पांमध्ये गढले असताना त्यांच्या जवळच्याच टेबलवर नैना येऊन बसली होती. त्यांच्याकडे पाठ करून बसलेली नैना त्या उडप्याच्या हॉटेलमध्ये इडली खायला तर नक्कीच आली नव्हती....

क्रमशः